Janani Suraksha Yojana 2023: जननी सुरक्षा योजना माहिती

Janani Suraksha Yojana: जननी सुरक्षा योजना नेमकी काय आहे, तिचे फायदे काय, कोण या योजनेसाठी पात्र असेल, अर्ज कसा करता येईल याविषयी सविस्तर माहिती आपण आज बघुयात.

1. Janani Suraksha Yojana: परिचय

Janani Suraksha Yojana
आईला रोख मदत जी असते ती मुख्यतः प्रसूतीच्या खर्चाची पूर्तता करण्यासाठी असते, ती संस्थेतच प्रभावीपणे वितरित केली जावी या अनुषंगाने.
प्रसूतीसाठी सार्वजनिक आरोग्य संस्थेत जाणाऱ्या गर्भवती महिलांसाठी, त्यांना संपूर्ण रोख रक्कम एकाच वेळी आरोग्य संस्थेत वितरित केली जावी.
काही स्त्रिया प्रसूतीपूर्व काळजीसाठी मान्यताप्राप्त खाजगी संस्थांमध्ये प्रवेश करतील हे लक्षात घेता, त्यांना TT इंजेक्शन्ससह किमान 3 ANC मिळण्यासाठी काही आर्थिक मदतीची आवश्यकता असेल.
अशा प्रकरणांमध्ये, JSY अंतर्गत रोख सहाय्याचा किमान तीन-चतुर्थांश (3/4) लाभार्थ्याला एकाच वेळी, महत्त्वाचे म्हणजे, वितरणाच्या वेळी अदा केले जावे असा उद्देश ठेऊन हि योजना कार्य करते.

2. जननी सुरक्षा योजना (JSY) विषयी थोडक्यात

Understanding Janani Suraksha Yojana (JSY)
janani suraksha yojana scheme
जननी सुरक्षा योजना, ज्याला JSY म्हणून संबोधले जाते, ही भारत सरकारच्या आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालयाने सुरू केलेल्या राष्ट्रीय ग्रामीण आरोग्य अभियानाचा (NRHM) एक महत्त्वाचा घटक आहे.
संस्थात्मक प्रसूतींना प्रोत्साहन देऊन आणि गर्भवती महिलांना आर्थिक सहाय्य देऊन माता आणि नवजात मृत्यू दर कमी करणे हे JSY चे प्राथमिक उद्दिष्ट आहे.

3. जननी सुरक्षा योजना ची प्रमुख उद्दिष्टे:

Janani Suraksha Yojana Key Objectives:

१) संस्थात्मक प्रसूतींना प्रोत्साहन द्या (Encourage institutional deliveries):

JSY गर्भवती महिलांना त्यांच्या बाळांना घरी जन्म देण्याऐवजी रुग्णालये आणि आरोग्य केंद्रांसारख्या आरोग्य सुविधांमध्ये प्रसूती करण्यास प्रोत्साहित करते.

२) मातामृत्यू कमी करा (Reduce maternal mortality):

प्रसूतीदरम्यान महिलांना कुशल आरोग्यसेवा व्यावसायिकांची उपलब्धता सुनिश्चित करून, JSY चे भारतातील माता मृत्यू दर कमी करण्याचे उद्दिष्ट आहे.

३) प्रसूतीनंतरच्या काळजीला प्रोत्साहन द्या (Promote postnatal care):

हा कार्यक्रम आई आणि नवजात शिशू दोघांच्याही प्रसूतीनंतरच्या काळजीच्या महत्त्वावर भर देतो, प्रसूतीनंतर त्यांचे आरोग्य सुनिश्चित करतो.

४) आर्थिक सहाय्य प्रदान करा (Provide Financial Assistance):

JSY गरोदर महिलांना वाहतूक खर्च, वैद्यकीय खर्च आणि गर्भधारणेदरम्यान आणि बाळंतपणादरम्यान वेतनाचे नुकसान भरून काढण्यासाठी आर्थिक सहाय्य देते.

4. जननी सुरक्षा योजनेची प्रमुख वैशिष्ट्ये:

Salient Features of Janani Suraksha Yojana:

१) सशर्त रोख हस्तांतरण (Conditional Cash Transfer):

जेएसवाय गर्भवती महिलांना आर्थिक प्रोत्साहन देते ज्यांनी त्यांच्या बाळांना आरोग्य सेवा सुविधांमध्ये जन्म देणे निवडले आहे.
हे आर्थिक सहाय्य वाहतूक, वैद्यकीय सेवा आणि इतर संबंधित खर्चाशी संबंधित खर्चाची भरपाई करण्याच्या उद्देशाने आहे.

२) लाभाची रचना (Benefit structure):

ही योजना लाभार्थींचे स्थान आणि सामाजिक-आर्थिक स्थितीवर आधारित विविध रोख प्रोत्साहन देते.
ग्रामीण भागातील महिलांना सामान्यत: त्यांच्या शहरी भागांपेक्षा जास्त प्रोत्साहन मिळते आणि दारिद्र्यरेषेखालील महिलांना बहुतेकदा जास्तीत जास्त लाभ मिळतात.

३) असुरक्षित गटांवर लक्ष केंद्रित करा (Focus on vulnerable groups):

JSY उपेक्षित समुदायातील महिलांपर्यंत पोहोचण्यावर आणि दुर्गम आणि कमी सेवा नसलेल्या भागात राहणाऱ्या महिलांपर्यंत पोहोचण्यावर जोरदार भर देते, जिथे आरोग्य सुविधांचा प्रवेश मर्यादित असू शकतो.

४) देखरेख आणि मूल्यमापन (Monitoring and Evaluation):

JSY कार्यक्रमाचे यश हे सुनिश्चित करण्यासाठी मजबूत देखरेख आणि मूल्यमापन प्रणालीवर अवलंबून आहे की निधी योग्यरित्या वितरित केला जातो आणि आरोग्य सेवा सुविधा आवश्यक मानकांची पूर्तता करतात.

5. जननी सुरक्षा योजनेचे फायदे (janani suraksha yojana benefits):

Janani Suraksha Yojana चे फायदे खालीलप्रमाणे दिलेले आहेत.

१) ग्रामीण भागातील अपेक्षित गर्भवती महिलेची प्रसूती सार्वजनिक आरोग्य सुविधा किंवा मान्यताप्राप्त खाजगी रुग्णालयात झाल्यास तिला रु.ची रोख मदत मिळेल. 1400/- प्रसूतीनंतर वय, जन्म ऑर्डर किंवा उत्पन्न गट (BPL आणि APL) विचारात न घेता.

२) शहरी भागातील अपेक्षित गर्भवती महिलेची प्रसूती सार्वजनिक आरोग्य सुविधा किंवा मान्यताप्राप्त खाजगी रुग्णालयात झाल्यास तिला रु.ची रोख मदत मिळेल. 1000/- प्रसूतीनंतर वय, जन्म क्रम, किंवा उत्पन्न गट (BPL आणि APL) विचारात न घेता.

३) बीपीएल श्रेणीतील अपेक्षित गर्भवती महिलेची घरी प्रसूती झाल्यास रु.ची रोख मदत मिळेल. गर्भवती महिलेचे वय आणि मुलांची संख्या विचारात न घेता 500.

४) राज्याने DBT (डायरेक्ट बँक ट्रान्सफर) पेमेंट पद्धत लागू केली आहे. या उपक्रमांतर्गत, पात्र गर्भवती महिलांना थेट त्यांच्या बँक खात्यात JSY लाभ मिळण्याचा अधिकार आहे.

6. जननी सुरक्षा योजना पात्रता (janani suraksha yojana eligibility):

Janani Suraksha Yojana चे पात्रता निकष खालीलप्रमाणे दिलेले आहेत.

दारिद्र्यरेषेखालील (BPL) श्रेणीतील गर्भवती महिला, ग्रामीण असो वा शहरी.
केवळ 19 वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या गर्भवती महिलांनाच या योजनेंतर्गत देण्यात येणारा लाभ मिळू शकतो.
19 वर्षांखालील महिला जननी सुरक्षा योजनेअंतर्गत नोंदणी करू शकत नाहीत.
या योजनेंतर्गत केवळ दोन जिवंत जन्माला आलेले बालक पात्र असतील.
ज्या गर्भवती महिलांनी JSY योजनेंतर्गत नोंदणी केली आहे आणि सरकारी रुग्णालयात किंवा निवडलेल्या खाजगी वैद्यकीय केंद्रांमध्ये प्रसूती झाली आहे अशाच महिला या योजनेअंतर्गत पात्र आहेत.

7. जननी सुरक्षा योजना अर्ज प्रक्रिया:

जननी सुरक्षा योजना ऑनलाइन रजिस्ट्रेशन (janani suraksha yojana apply online) करण्यासाठी खाली दिलेल्या स्टेप्स चा उपयोग करा.

स्टेप १: जननी सुरक्षा योजनेच्या अधिकृत वेबसाइटवर जा, ‘ऑनलाइन अर्ज करा’ वर क्लिक करा आणि ई-नोंदणी फॉर्ममध्ये प्रवेश करा.
स्टेप २: तुम्ही फॉर्म डाउनलोड करून नोंदणी ऑफलाइन देखील करू शकता. फक्त ‘डाउनलोड ऑफलाइन फॉर्म’ लिंकवर क्लिक करा आणि इच्छित भाषा निवडा. फॉर्म इंग्रजी तसेच सर्व स्थानिक भाषांमध्ये उपलब्ध आहे.
स्टेप ३: फॉर्ममध्ये अनेक विभाग आहेत. गर्भवती महिलेचे नाव, वय, पत्ता इत्यादी आवश्यक माहिती प्रविष्ट करा.
स्टेप ४: तुमचा अर्ज नाकारला जाणार नाही याची खात्री करण्यासाठी, सर्व तपशील काळजीपूर्वक आणि योग्यरित्या प्रविष्ट करा.
स्टेप ५: नमूद केलेल्या वैयक्तिक तपशीलांचा पुरावा म्हणून आवश्यक असलेली संबंधित कागदपत्रे संलग्न करा.
स्टेप ६: तुम्हाला ऑनलाइन पद्धत हवी असल्यास, ‘सबमिट’ वर क्लिक करा.
स्टेप ७: एक कोड व्युत्पन्न केला जाईल जो तुम्हाला भविष्यातील संदर्भासाठी जतन करावा लागेल.
स्टेप ८: प्रदान केलेले तपशील क्रॉस-चेक केले जातील आणि पोस्ट किंवा आशा कामगारांमार्फत JSY कार्ड पाठवले जाईल. ऑफलाइन पद्धतीने पुढे जाण्यासाठी, फॉर्मची प्रिंटआउट घ्या आणि तो भरा. संबंधित कागदपत्रे जोडा आणि ती आशा किंवा अंगणवाडी केंद्रात जमा करा.
अशा प्रकारे तूमची अर्ज प्रक्रिया पूर्ण होईल.

महत्वाचे घटक (Important Points)
janani suraksha yojana helpline number is- 18001804444
जननी सुरक्षा योजना हेल्पलाइन नंबर- १८००१८०४४४४
जननी सुरक्षा योजना फॉर्म pdf- येथे क्लिक करा.
जननी सुरक्षा योजना पोर्टल (janani suraksha yojana portal)- येथे क्लिक करा.

8. जननी सुरक्षा योजना: आवश्यक कागदपत्रे

Janani Suraksha Yojana Documents required:
जननी सुरक्षा योजना कागदपत्रे खालीलप्रमाणे दिलेली आहे.

आधार कार्ड
पत्त्याचा पुरावा
JSY कार्ड
वितरण प्रमाणपत्र (Delivery certificate)
BPL रेशन कार्ड
बँक तपशील (Bank Passbook)
मोबाईल नंबर
पासपोर्ट आकाराचा फोटो इ.

9. जननी सुरक्षा योजनेचा परिणाम:

Effect of Janani Suraksha Yojana on Mothers is:

स्थापनेपासून, JSY चा भारतातील माता आणि अर्भक आरोग्यसेवेवर खोलवर परिणाम झाला आहे:

वाढीव संस्थात्मक प्रसूती: JSY ने भारतातील संस्थात्मक प्रसूतीचे प्रमाण लक्षणीयरीत्या वाढवले आहे, ज्यामुळे अधिकाधिक महिलांना बाळंतपणादरम्यान कुशल काळजी मिळू शकते.
माता मृत्यूदरात घट: या कार्यक्रमाने सुरक्षित आणि अधिक स्वच्छ प्रसूती पद्धतींना प्रोत्साहन देऊन माता मृत्यू दरात घट होण्यास हातभार लावला आहे.
सुधारित प्रसूतीनंतरची काळजी: JSY चे प्रसूतीनंतरच्या काळजीवर लक्ष केंद्रित केल्यामुळे माता आणि नवजात शिशू दोघांसाठी चांगले आरोग्य परिणाम प्राप्त झाले आहेत.
महिलांचे सक्षमीकरण: आर्थिक सहाय्य प्रदान करून, JSY ने गर्भवती महिलांना त्यांच्या आरोग्य सेवेबद्दल माहितीपूर्ण निर्णय घेण्यास सक्षम केले आहे, शेवटी त्यांचे आरोग्य सुधारले आहे.

10. आव्हाने आणि भविष्यातील संभावना:

जननी सुरक्षा योजनेने भारतातील माता आणि बाल आरोग्य सेवा सुधारण्यात लक्षणीय प्रगती केली असली तरी अजूनही आव्हानांवर मात करणे बाकी आहे.
यात समाविष्ट:

आरोग्य सेवांची गुणवत्ता: आरोग्य सेवा उच्च-गुणवत्तेच्या सेवा प्रदान करतात याची खात्री करणे हे एक आव्हान आहे. सरकारने हेल्थकेअर इन्फ्रास्ट्रक्चर आणि हेल्थकेअर प्रोफेशनल्ससाठी प्रशिक्षण यामध्ये गुंतवणूक करणे सुरू ठेवले पाहिजे.
जागरूकता आणि प्रवेशयोग्यता: संस्थात्मक प्रसूतीच्या फायद्यांबद्दल जागरूकता वाढवणे आणि आरोग्य सेवा सुविधांमध्ये प्रवेश सुधारणे, विशेषत: दुर्गम भागात, कार्यक्रमाच्या यशासाठी महत्त्वपूर्ण आहे.
विषमता कमी करणे: JSY चे फायदे समाजाच्या सर्व घटकांपर्यंत पोहोचावेत यासाठी शहरी-ग्रामीण भेद दूर करणे आणि प्रोत्साहनांच्या वितरणातील असमानता दूर करणे आवश्यक आहे.

11. निष्कर्ष:

जननी सुरक्षा योजनेने भारतातील माता आणि शिशु आरोग्य सेवा सुधारण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे.
संस्थात्मक प्रसूतींना प्रोत्साहन देऊन आणि गरोदर महिलांना आर्थिक सहाय्य देऊन, या कार्यक्रमाने मातांना सक्षम केले आहे आणि माता आणि नवजात मृत्यू दर कमी केला आहे.
तथापि, आव्हानांना सामोरे जाणे आणि देशातील सर्व महिला आणि मुलांसाठी निरोगी आणि अधिक न्याय्य भविष्यासाठी कार्य करणे आवश्यक आहे.
JSY आपल्या माता आणि अर्भकांच्या कल्याणासाठी भारताच्या वचनबद्धतेचा एक पुरावा आहे, ज्यामुळे येणाऱ्या पिढ्यांसाठी उज्ज्वल आणि निरोगी भविष्य सुनिश्चित होत आहे.
धन्यवाद माहिती आवडल्यास पुढे पाठवा.

अधिक माहितीसाठी हे देखील वाचा.